Natuurbeheer

“Natuur en mens zijn partners die noodgedwongen moeten samenleven.
De mens kan niet zonder de natuur, maar ook de natuur heeft de mens nodig om gekoesterd, beschermd en hersteld te worden.”
(Prof. Martin Hermy, K.U. Leuven in ‘Natuurbeheer’)

Natuurbeheer is een gegeven dat vooral de laatste tientallen jaren zeer actueel geworden is. De beheersplannen van de eigendommen van Werkgroep Isis vzw voorzien in het herstel van het landschap in zijn oorspronkelijke staat of, indien het handelt om terreinen die onderhevig zijn aan de boswetgeving, aan een vervanging van de exoten door streekeigen soorten. De zorg voor biodiversiteit is hierbij voor ons van het allergrootste belang.

Voor het realiseren van de beheerswerken kan Werkgroep Isis vzw beroep doen op 'Natuur en landschapsbeheer Limburg vzw' . Zij zorgen ervoor dat de hooi- en rietlanden worden gemaaid, dat houtkanten en houtwallen op deskundige manier worden onderhouden, dat vreemde boomsoorten zoals de Amerikaanse vogelkers uit onze bossen wordt verwijderd en dat populierenplantages worden omgevormd in natuurlijke streekeigen bossen.

Natuurverwerving

Bij haar oprichting in 1970 had werkgroep Isis vzw zich tot doel gesteld om de natuurwaarden van de Dommel en de Bollisserbeek te beschermen en natuurschendingen aan te klagen. Al snel was het duidelijk dat in functie van de burgerlijke partijstelling het bezit van gronden noodzakelijk was.

Gaandeweg is de werkgroep dan ook overgegaan tot het verwerven van gronden in de vallei van de Abeek en de Dommel en Bollisserbeek. Primaire doelstelling was dus de verwerving van eigendommen in functie van de bescherming van de natuurlijke waarden.

In tweede instantie, en dit gebeurde pas in een latere fase, was het belangrijk om een beheersplan te ontwerpen teneinde de specifieke natuurwaarden van de verworven eigendommen te behouden, i.c. te herstellen. Door de werkwijze geformuleerd in haar primaire doelstelling is werkgroep Isis vzw eigenaar geworden van ongeveer 20 hectaren natuurgebied, opgedeeld in soms kleine percelen die over een grote oppervlakte verspreid liggen. Zij verwierven alzo een grote verscheidenheid aan biotopen, gaande van naaldbossen, populierenaanplantingen, broekbossen, rietvelden, verlaten hooilanden en weilanden.

Abeekvallei

Reppelerbemden
Nabij de Binkermolen ligt een verruigd hooiland met een uitgestrekt rietveld.Kenmerkende planten zijn hier de dotterbloemen, moerasaardbei, paarbladig goudveil en moerasvergeet-me-nietje. Van dit perceel werd het beheer in 2006 toevertrouwd aan Natuurpunt. Zij zullen het door werkgroep Isis vzw geïnitieerde beheer verder zetten. Op termijn zal het erg verruigde perceel evolueren naar hooiland. Mogelijk zal een deel ervan begraasd worden door Galloway-runderen

Monshof
Op de rechteroever van de Abeek, in de omgeving van het Monshof bezit werkgroep Isis vzw een uitgestrekt wilgenbroek en een hogergelegen verlandingszone met bramen en ruigtekruiden. Belangrijk op deze percelen is een door trilveen gedomineerde zone. Kenmerkend zijn de dotterbloemassociaties. Bovendien komt er gele lis, speenkruid, beekpunge en paarbladig goudveil voor. Van dit perceel is vanaf 2006 het beheer toevertrouwd aan Natuurpunt afdeling Meeuwen-Peer die voor dit gebied een erkend beheersplan heeft opgesteld.

Het goed Monshof wordt voor het eerst vernoemd in 1783 in het kadaster van het dorp Reppel, maar reeds op de kaart van Ferraris (1771) staat het Monshof aangeduid. Het was toen een hoeve met bijhorende bijgebouwen. Rond 1872 heeft de familie Van de Venne, die toen eigenaar waren van de hoeve en de aanpalende gronden, ingrijpende verbouwingen uitgevoerd. Ze lieten er een prachtige tuin met vele vreemde boomsoorten aanleggen en gebruikten het gebied als buitenverblijf. Momenteel is de familie Buyse-Pauwels eigenaar van het landgoed. Zij zijn erg begaan met de herwaardering van het landgoed en zetten zich vooral in om het natuurlijke karakter van het landschap te vrijwaren.

Het landgoed Monshof is niet vrij toegankelijk.

Neermolen en Hoogmolen

In de deelgemeente Ellikom, nabij de Hoogmolen bezit werkgroep Isis vzw een perceel elzenbroekbos met ondergroei van gelderse roos, gele lis, speenkruid en dotterbloem.

Enkele honderden meters stroomafwaarts, in de onmiddellijke omgeving van de Neermolen te Ellikom zijn we eigenaar van een genetisch belangrijk elzenbroekbos en van een moerasgebied met wilgenstruweel en rietland.
De natuur mag hier vrij haar gang gaan.

Dorpermolen

Nabij de Dorpermolen ligt een elzenbroekbos met zomereik en es. Dit gebied wordt doorsneden door de Hommelbeek en wordt gekenmerkt door talrijke kwelzones. Typerend zijn de dotterbloem associaties. De voornaamste bewoners zijn kleine bonte- en grote bonte specht en een groot aantal kleine zangvogels zoals zwartkop, tuinfluiter en spotvogel. Ook hier voorziet het beheer in spontane natuurontwikkeling.

Broekkant

In de omgeving van de dorpskern van Meeuwen, in het gebied genoemd Broekkant, is werkgroep Isis vzw eigenaar van een perceel elzenbroekbos met verspreid staande zomereiken langsheen de Bullenbeek. De typische plantengroei bestaat er uit voorjaarsbloeiers die langs de oever van de beek en in de kwelzones tot ontwikkeling komen.
Kenmerkend zijn de dotterbloem, het speenkruid en vooral de witte klaverzuring.
Het beheer bestaat in de spontane, natuurlijke ontwikkeling van het elzenbroekbos.

Begijnevijversheide

Beheer

Op de Resterheide, nabij de Begijnevijversheide te Wijchmaal, had Werkgroep Isis vzw enkele percelen in beheer van de gemeente Peer. Het eerste betreft een vrij groot perceel weiland dat we op onze beurt verhuurd hebben aan een landbouwer uit de omgeving die hier een voorop bepaalde vorm van beheer toepast. Dit houdt onder andere in dat het weiland in zones wordt opgedeeld. Voor elke zone worden, afhankelijk van de vegetatie, bemestingsnormen opgelegd. De aanwezigheid van een natte tot moerasachtige zone maakt het weiland bijzonder waardevol.Een tweede perceel bestaat uit een zeer vochtig weiland gelegen langs de Bollisserbeek. Het beheer hiervan hebben we toevertrouwd aan een tweetal schapen die hier jaarrond de vegetatie kort houden. Deze schapen hebben echter niet alleen een functie als beheerder. Ook de educatieve rol die ze vertolken voor de vele leerlingen die het gebied bezoeken mag niet miskend worden.

Recreatief en educatief

Rond het gebied Resterheide heeft de gemeente Peer grootse plannen. Nog maar pas is het interactieve bosleerpad officieel geopend en heeft men er een netwerk van wandelpaden aangelegd. Het Bosleerpad voor leergierige en avontuurlijke jongeren (en hun ouders) en het bijzondere pad voor andersvaliden zijn een absolute nieuwigheid in ons land.

Het unieke wandelgebied van Arboretum en Begijnevijvers vormt immers niet alleen het ideale decor voor recreatie en gezonde lucht maar is ook een omgeving waar u heel wat kan leren. Daarom ontwikkelden de stad Peer en de gemeente Hechtel-Eksel dit project waarin naast een drie landschapswandelingen vooral het Bosleerpad in het oog springt. Hier leert u alles over het leven in het bos, in het water en de open ruimtes tussenin. Naast het nodige avontuur met hindernissenparcours, reuzenxylofoon en boomtelefoon krijgt u het antwoord op vragen als ‘Hoe ziet u hoe oud een boom is?’ of ‘Hoe goed hoort een vleermuis?’

Dommelvallei

Op de Maastrichterheide te Meeuwen, nabij het gebied genaamd Siberië, ontspringt de Dommel in de onmiddellijke omgeving van de bron van de Abeek. Haar bedding strekt zich uit in noordelijke richting en doorkruist de gehuchten Wauberg en Linde alvorens ze zich als een noemenswaardige waterloop in de omgeving van Peer manifesteert. De Bolisserbeek ontspringt in het gehucht Linde, doorkruist het gebied Resterheide en voegt zich ter hoogte van Blijlever bij de Dommel. Samen vormen ze zonder twijfel de belangrijkste beekvallei van Noord Limburg. Niet minder dan 450 ha van het natuurgebied waardoor de Dommel zich een weg baant is geklasseerd.

Twee-schoors
Enkele percelen populierenaanplant vormen de hoofdbrok van onze eigendommen
in het gebied ‘Twee Schoors’, gelegen nabij de Dommel in Kleine Brogel. De populieren zullen hier verwijderd worden. Daar deze percelen intussen reeds spontaan door streekeigen soorten werden gekoloniseerd, zullen we hier geen verdere aanplantingen voorzien. Het openmaaien van enkele kwelzones, waardoor typische planten zoals de dotterbloem weer alle kansen krijgen zal een jaarlijks wederkerende karwei zijn.

Schabroeken
In het gebied genaamd Schabroeken bezitten we enkele percelen die gelegen zijn onder de aanvliegroute van de militaire luchthaven van Kleine Brogel. Ze bestaan uit zowel rietland, schraal hooiland en weiland, als loofbosjes en zelfs een dennenbos.
Vooral het schrale hooiland is belangrijk, zowel door de typische vegetatie als door de vele insecten die in dit milieu voorkomen. Vooral in de zomer kunnen we er tientallen vlinders in verschillende soorten aantreffen.
De overheersing van smalle weegbree, typische waardplant voor de veldparelmoervlinder, maakt dit perceel bijzonder interessant. De brede rietkraag met opschietende wilgenstruiken is vooral voor vogelsoorten die zich dit milieu toeeigenen belangrijk. Bosrietzanger, kleine karekiet en spotvogel komen hier dan ook voor.

Blijlever
Onze gebieden in het gebied Blijlever zijn gelegen op korte afstand van zowel de Dommel als van de Bolisserbeek.
Zij bestaan uit een hoogwaardig, gemengd eikenbos met aanpalend een perceel waar in het recente verleden vooral essen werden aangeplant. Op termijn voorzien we hier een omschakeling naar een meer gevarieerd soortenaanbod.

Molenbemden
Molenbemden betreft een eerder klein perceel waar bosomvorming reeds heeft plaatsgevonden. Het beheer voorziet hier in het maaien van de ruigtezone ter bevordering van de ontwikkeling van een bramenzoom en ruigtekruiden.

Mullemerbemden
Aan de Mullemerbemden bevond een populierenbos dat gekapt worden. en de poelen werden open gemaakt.
Ruigtekruiden zullen een deel van het perceel in beslag nemen.

Bergske en Wasputten
Langsheen de weg naar Linde, in de gebieden genaamd ‘Bergske’ en ‘Wasputten’,
bezit werkgroep Isis vzw enkele percelen die in aanmerking komen voor bosomvorming.
Het betreft percelen waarop in het verleden populieren werden aangeplant en die recent gekapt werden of in de nabije toekomst zullen gekapt worden.
Bij de omvorming naar streekeigen loofbossen zal soortendiversiteit een belangrijke rol spelen.
Ook zal er per perceel een gedeelte open landschap gecreëerd worden waarvan het beheer zal bestaan uit een jaarlijkse maaibeurt van de ruigtekruiden.

Heihoek
Het gebied Heihoek, gelegen in de omgeving van de Begijnenvijversheide, komt eveneens in aanmerking voor bosomvorming en voor de aanleg van een ruigtezone met braamomzoming. De verwijdering van de Amerikaanse vogelkers zal enkele jaren duren waarna ook hier streekeigen loofhoutsoorten de overhand zullen nemen.

Het Hobos

Historiek

Het Hobos, gelegen te Lindelhoeven, tussen Overpelt en Eksel, is een gebied van 143 ha 74 a en 49 ca groot dat in de 16de eeuw is ontstaan en dat werd uitgebouwd in de 18de en de 19de eeuw. Het is samengesteld uit diverse soorten bossen, weilanden, dreven en houtkanten.

De benaming Hobos komt voor het eerst voor in 1516: “op gheen hoboss”; in 1524 “den hoijbosch”; in 1560 “Hoochbos” en in 1632 “op het hoebos”. De verklaring is: het hooggelegen bos. Het is inderdaad één van de hoogste punten van Overpelt, gelegen aan de rand van de Lindelse Heide, de Hoeverheide en de Heide achter de Steenweg.

Centraal in het gebied ligt de boerderij met boomgaard en bijgebouwen, waarvan de oorsprong teruggaat tot de 12de eeuw. Beheerster en mede-eigenares (met haar zuster) Mvr. Marie-Anne Julie Wilsens, weduwe van Ridder Jacques Jules Marie Joseph Ghislain Huyttens de Terbecq-Wilsens, is in 2011 overleden. Zij beheerde het domein Hobos en ontfermde zich over de runderen. De moeder van Mevrouw Huyttens was een telg van de beroemde drossaard Clercx, de uitroeier van de beruchte Bokkerijdersbenden.

De gebouwen zijn op de monumentenlijst geplaatst.

Het domein Hobos is niet vrij toegankelijk. Geleide wandelingen zijn mogelijk na afspraak met het secretariaat van werkgroep Isis vzw.

Beheer

Het Hobos is een gevarieerd landschap dat een evenwichtige eenheid vormt in zijn fysische en biotische samenstelling, opgebouwd gedurende meerdere honderden jaren. Het ligt ingebed in uitgestrekte, aanliggende boscomplexen. Het gewestplan Neerpelt-Bree bestemt het als natuurgebied, respectievelijk waardevol agrarisch gebied voor wat het deel rondom de hoeve betreft, en agrarisch gebied. Het goed werd tot eind 2011 symbiotisch en op wetenschappelijke basis beheerd door het extensief te laten begrazen door Limousin-runderen gekruist met Charolais- en Angus-runderen, op basis van een uitgebreid rotatiesysteem. Maximum 240 runderen begraasden sinds 1961 planmatig het domein. Zij verbleven zomer en winter op het terrein waar de schutbossen, het struweel en de houtkanten hun natuurlijke bescherming vormen.

Het domein is sinds 1961 volkomen vrij van herbiciden, pesticiden, chemicaliën en drijfmest. Sinds 1989 wordt er ook geen stikstof meer gebruikt. Het fysisch, holistisch georiënteerd beheer steunt op een bos-, natuur- en fluviatiel plan, onderdelen van het integraal beheersplan. Dit plan voorziet in een symbiotisch beheer, ontleend aan het agro-beheersplan dat, naast het economisch beheer, volledig gericht is op integraal milieu en landschapsbehoud.

Het is zeer uitzonderlijk dat een particuliere eigenaar besluit om zijn uitgestrekt landgoed maximaal te integreren in de planologische ontwikkelingen van het Vlaamse gewest en daartoe bereid is afstand te doen van een jarenlang alleenrecht. De diep gewortelde liefde voor het onvervangbare familiebezit en de zorg om het voortbestaan ervan moet wel erg groot geweest zijn.

Op het Hobos zijn dus nooit moderne landbouwtechnieken toegepast en elke vorm van gifgebruik werd altijd uitgesloten. De beschikbaarheid van bossen en struweel als natuurlijke bescherming tegen vocht, koude en hitte was van vitaal belang voor het welzijn en de gezondheid van de kudde. Het domein beschikt niet over stallingen. Met uitzondering van de winterperiode, waarin extra voer onder de vorm van aangekocht hooi en stro werd toegediend, voedden zij zich uitsluitend met datgene wat de natuur hen bood. Deze beheerstechniek steunde op de studie m.b.t. de weiderotatie, bestudeerd door de Franse wetenschapper en agronoom André Voisin.

Boomgaard

De boomgaard, gelegen in de nabijheid van de boerderij, is van het type hoogstam bestaande uit onder andere appel-, peren-, pruimen en kersenbomen. In 2003 heeft Werkgroep Isis vzw het oorspronkelijke karakter van de hoogstamboomgaard hersteld door het aanplanten van 89 nieuwe hoogstammige fruitbomen. In het kader van het project “Opstellen van het integraal beheersplan voor het landgoed Hobos” ontving werkgroep Isis vzw in oktober 2001 de prijs “Louis Paul Baron Suetens” Tevens werd het project “Heraanplanting hoogstamboomgaard” bekroond met de prijs “Conservation and Environmental Grants” van de Ford Werke A.G. De inhuldiging van de boomgaard gebeurde op 22 juni 2003 door De Heer Frank Smeets, Deputé van de Provincie Limburg, die in zijn openingsrede het belang van het project onderstreepte.

Door dit project werkt werkgroep Isis vzw mee aan de duurzame ontwikkeling van domein ‘Het Hobos’. Elk jaar ondergaat de boomgaard een grondige onderhoudsbeurt. Leden van de Boomgaardstichting, medewerkers van werkgroep Isis vzw en werknemers van de vzw Natuur en Landschapsbeheer onderhouden de boomgaard.

Hobos verkocht

De nieuwe eigenares (zuster van mevrouw Huyttens) heeft in september/oktober 2012 het landgoed verkocht. Het domein is in eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos (90%) en Gemeente Overpelt (10%). Het geheel wordt opgenomen in het complex Bosland. Werkgroep Isis vzw is er van overtuigd dat de nieuwe eigenaars de eigenheid van het gebied zullen bewaren. Dat hebben deze eigenaars bovendien zelf ook reeds verklaard.